Havadaki bulutlar neden farklı görünüyor?

Gökyüzünü Okumak: Bulut Şekillerinin Ardındaki Bilim ve Hava Tahmini

Devasa Merceksi Bulut
Buradaki gibi merceksi (lentiküler) bulutlar, uçan dairelere benzeyebilir.

Bulutların Şekilleri Nasıl Oluşur?

Yer seviyesindeki sisten yükseklerde süzülen sirüs bulutlarına kadar çeşitli bulut oluşumlarını keşfedin ve bu atmosferik özelliklerin fırtınalardan sakin havalara kadar hava durumundaki değişimleri tahmin etmeye nasıl yardımcı olduğunu öğrenin.

Ben bir meteoroloji uzmanıyım ve 8 yaşımdan beri hava olaylarına büyük bir ilgi duyuyorum. Minnesota’da büyürken, kışın kasıp kavuran kar fırtınalarından yazın şiddetli gök gürültülü sağanaklara – hatta tornadolara – tanık oldum. Dolayısıyla, hayatımın büyük bir kısmını bulutları inceleyerek geçirmem şaşırtıcı değil.

Bulutlar, hava doygun hale geldiğinde – yani o kadar çok su buharı içerir ki minik damlacıklar veya buz kristalleri oluşmaya başlar – şekillenir. Farklı bulut türleri, sıcaklık, nem ve hava hareketine bağlı olarak gelişir. Aslında, bulut şekillerini tanımayı öğrenmek hava tahmini yapmaya yardımcı olabilir.

Bulut Türleri
Bulut türleri genel yüksekliklerini gösterir. Kaynak: Avustralya Meteoroloji Bürosu

Pamuk Topu Gibi Kümülüs Bulutları
Bazı bulutlar gökyüzünde büyük pamuk toplarına veya karnabahara benzer. Bunlara kümülüs bulutları denir ve küçük su damlacıklarından oluşurlar.

Kümülüs bulutları genellikle sıcak ve nemli günlerde, Güneş’in yeri ısıtmasıyla sıcak havanın yükselmesi sonucu ortaya çıkar. Bu bulutlar çoğunlukla iyi hava koşullarının habercisidir.

Ancak, hava özellikle sıcak ve nemliyse ve üzerinde çok daha soğuk bir hava tabakası varsa, kümülüs bulutları dikey olarak büyüyüp kümülonimbus bulutlarına dönüşebilir – ki bunlar fırtınaları getirir. Kenarları keskin ve belirgin görünüyorsa, şiddetli yağmur veya kar yağışı gelebilir!

Lander, Wyoming Üzerinde Kümülüs Bulutları
Lander, Wyoming üzerindeki kümülüs bulutları. Kaynak: Ross Lazear, CC BY-ND

İnce Sirüs Bulutları Buzdan Oluşur
Kümülonimbus bulutları atmosferde yeterince yükseldiğinde, sıcaklık sirüs adı verilen buz bulutlarının oluşması için yeterince soğuk olur.

Tamamen buz kristallerinden oluşan bulutlar genellikle daha şeffaftır. Bazı durumlarda, Güneş’i veya Ay’ı bu bulutların arasından görebilirsiniz.

Bard College Üzerinde Sirüs Bulutları
Annandale-on-Hudson, New York’taki Bard College’un üzerindeki sirüs bulutları. Kaynak: Ross Lazear, CC BY-ND

Bir fırtına bulutunun tepesinde oluşan sirüsler yayılarak örs bulutları (anvil clouds) oluşturabilir. Bu bulutlar, stratosfere ulaştıklarında üst kısımları düzleşir – çünkü burada atmosfer yükseklikle ısınmaya başlar.

Ancak çoğu sirüs bulutu fırtınalarla ilişkili değildir. Sakin hava koşullarında da atmosferin nemli bölgelerinde buz bulutları oluşabilir, ancak bunlar yağış getirmez.

Sis ve Stratüs Bulutları
Bulutlar doygun havanın bir sonucudur, ancak doygun hava yer seviyesinde de olabilir. Bu durumda buna sis deriz.

Donma noktasının altındaki sıcaklıklarda sis, yüzeyde veya yakınındaki cisimler üzerinde kırağı buzuna (rime ice) neden olabilir.

Bulutlar kalın katmanlar oluşturduğunda, isimlerine “stratüs” (tabaka) ekleriz. Stratüs bulutları yer seviyesinde (stratus), biraz daha yüksekte (altostratus) veya çok daha yüksekte (sirrostratus – buz tabakası) oluşabilir.

Eğer yeterli nem ve yükselme varsa, stratüs bulutları yağmur veya kar (nimbostratus) getirebilir.

Dağlar Kendi Bulutlarını Nasıl Oluşturur?
Havanın dağ yamaçları ve diğer topografik yapılar üzerinde yükselmesiyle birçok eşsiz ve güzel bulut türü oluşabilir.

Örneğin merceksi (lentiküler) bulutlar, dağların hemen üzerinde veya yakınında asılı duran uçan dairelere benzeyebilir. Aslında bu bulutlar, dağ sıraları üzerindeki rüzgarın bir “göl üzerindeki dalgalanma” etkisi yaratmasıyla dağlardan uzakta da oluşabilir.

Daha nadir görülen flama bulutları (banner clouds) ise dağın bir yanındaki yatay dönen hava akımıyla şekillenir.

Matterhorn Üzerinde Flama Bulutu
İsviçre-İtalya sınırındaki Alpler’de yer alan Matterhorn Dağı’ndan çıkan flama bulutu. Kaynak: Zacharie Grossen, Wikimedia, CC BY

Rüzgarın Büyük Rolü
Gökyüzüne bakıp bir bulut katmanının diğerinden farklı yöne hareket ettiğini fark etmiş olabilirsiniz. Bulutlar rüzgarla birlikte hareket eder, bu yüzden gördüğünüz şey aslında rüzgarın yükseklikle yön değiştirmesidir.

Jet akımı seviyesindeki sirüs bulutları (genellikle yerden ~10 km yüksekte) bazen saatte 320 km’den fazla hızla hareket edebilir. Ancak çok yüksekte oldukları için bu hızı algılamak genellikle zordur.

Yazan: Ross Lazear, Atmosfer ve Çevre Bilimleri Öğretim Görevlisi, New York Eyalet Üniversitesi, Albany.

Kaynak. SciTechDaily

Haber Veriyoruz