1969 yılında Dünya da ve Türkiye de neler oldu..

18 Mart 1969, hem dünya hem de Türkiye tarihi açısından oldukça hareketli ve önemli bir gündü. İşte o gün yaşananlar:

Türkiye’de Olanlar: Kanlı Pazar
18 Mart 1969, Türkiye siyasi tarihine “Kanlı Pazar” olarak geçmiştir. Bu, İstanbul’da yaşanan ve şiddetle sonuçlanan büyük bir siyasi olaydır.

Ne Oldu? Amerika Birleşik Devletleri’nin 6. Filosu’na bağlı gemiler İstanbul’a ziyarete gelmişti. Sol görüşlü öğrenci ve işçi grupları, Vietnam Savaşı’ndaki rolü ve Türkiye’deki Amerikan varlığına tepki olarak büyük bir protesto gösterisi düzenledi.

Gelişme: Göstericiler, Taksim Anıtı’na çelenk koymak için Taksim Meydanı’na doğru yürüyüşe geçtiler. Ancak yolları, sağ görüşlü ve anti-komünist gruplar (özellikle “Komünizmle Mücadele Derneği” üyeleri) tarafından kesildi.

Şiddet: İki grup arasında çıkan büyük bir arbede ve çatışma başladı. Polis olaylara müdahale etmekte yetersiz kaldı veya geç kaldı. Kolluk kuvvetlerinin pasif tutumu dikkat çekti.

Ali Turgut Aytaç ve Duran Erdoğan adlı iki genç olaylar sırasında bıçaklanarak hayatını kaybetti.

Yaklaşık 200 kişi yaralandı.

Olaylar, Türkiye’deki sağ-sol çatışmasının tırmanışında bir dönüm noktası oldu ve 1970’lerde artarak devam edecek siyasi şiddetin önemli bir habercisi sayıldı.

Amerika karşıtlığı ve anti-emperyalist söylem, sol hareket içinde daha da güçlendi.

Dünyada Olanlar:
Dünya sahnesi de o gün hareketliydi. İşte dikkat çeken bazı olaylar:

1. ABD: Vietnam Savaşı’nda Bombardıman
ABD Hava Kuvvetleri, Vietnam Savaşı’nın seyrini değiştirmek amacıyla Kamboçya’daki komünist Viet Cong ve Kuzey Vietnam sığınaklarını bombalama operasyonlarını (Menu Operasyonu) gizlice sürdürüyordu. Bu operasyonlar halktan ve Kongre’den uzun süre gizli tutulmuştu ve büyük bir tartışma konusuydu.

2. Uzay Yarışı: Sovyet Hazırlıkları
Soğuk Savaş’ın en kızgın olduğu dönemlerden biri yaşanıyordu. Sovyetler Birliği, Ay’a insan gönderme yarışında ABD’nin gerisinde kalmamak için hummalı bir çalışma içindeydi. 18 Mart ve civarındaki günler, bu hazırlıkların yoğun olarak devam ettiği bir dönemdi. (ABD, bu yarışı yaklaşık 4 ay sonra, 20 Temmuz 1969’da Apollo 11 göreviyle kazanacaktı).

3. Orta Doğu: İsrail-Mısır Gerilimi
Altı Gün Savaşı’nın (1967) ardından bölge hala yüksek gerilim altındaydı. İsrail ile Mısır arasında ** Süveyş Kanalı** hattında zaman zaman çatışmalar yaşanıyordu. Bu durum, 1969-1970 yıllarında “Yıpratma Savaşı”na evrilecek uzun soluklu bir çatışma döneminin parçasıydı.

4. Pop Kültürü: Evlilik
Beatles üyesi ünlü müzisyen John Lennon, sevgilisi Yoko Ono ile evlendi. Bu evlilik, hem Lennon’ın kişisel hayatını hem de Beatles’ın geleceğini derinden etkileyecek önemli bir olaydı.

Özetle, 18 Mart 1969;

Türkiye için, siyasi kutuplaşmanın ve şiddetin tırmandığı Kanlı Pazar’ın tarihidir.

Dünya için ise, Soğuk Savaş’ın farklı cephelerinde (Vietnam, Uzay, Orta Doğu) gerilimin yüksek olduğu, aynı zamanda da popüler kültürde önemli bir evliliğin yaşandığı bir gündü.

18 Temmuz 1969 tarihi de hem Türkiye hem de dünya için çok önemli ve ilginç olaylara sahne oldu. Özellikle dünya tarihi açısından, o tarihte herkesin gözü çok önemli bir olaydaydı.

İşte 18 Temmuz 1969’da yaşananlar:

Dünyada Olanlar: Ay Yolculuğunun Eşiğinde
18 Temmuz 1969, Apollo 11 Ay görevinin tam ortasına denk gelir. Görev, tarihin en çok izlenen ve en cesur maceralarından biriydi.

Ne Oldu? Apollo 11 uzay aracı, 16 Temmuz’da fırlatıldıktan sonra Dünya ile Ay arasındaki yolculuğuna devam ediyordu. 18 Temmuz’da mürettebat, canlı TV yayını ile dünyaya bir tur attırarak Dünya’nın ve Ay’ın etkileyici görüntülerini gönderdi.

Gelişme: Astronotlar Neil Armstrong, Buzz Aldrin ve Michael Collins, uzay aracını kontrol ederek Ay’a iniş için kritik bir manevra olan “Ay Yörüngesi Enjeksiyonu”nu (LOI) gerçekleştirmeye hazırlanıyorlardı. Bu manevra, ertesi gün (19 Temmuz) başarıyla yapıldı ve uzay aracı Ay’ın yörüngesine girdi.

Önemi: Tüm dünya, özellikle de ABD ve Sovyetler Birliği, nefeslerini tutmuş bu görevi takip ediyordu. Bu, insanlığın Ay’a ilk adımı atmasından sadece 2 gün öncesiydi (20 Temmuz’da Ay Modülü “Kartal” Ay’a iniş yaptı). 18 Temmuz, bu tarihi başarının hemen öncesindeki son hazırlık ve bekleme günüydü.

Diğer Önemli Dünya Olayları:
ABD – Senatör Ted Kennedy ve Chappaquiddick Olayı: 18 Temmuz 1969’un gecesi, Senatör Ted Kennedy (ABD Başkanı John F. Kennedy’nin küçük kardeşi) büyük bir trajedi yaşadı. Arabasıyla Massachusetts’teki Chappaquiddick adasındaki bir köprüden düştü. Kennedy kurtuldu, ancak arabadaki yolcu Mary Jo Kopechne hayatını kaybetti. Kennedy’nin kazayı yetkililere hemen bildirmemesi büyük bir skandal yarattı ve onun başkanlık umutlarını sonsuza kadar bitirdi. Bu olay, ABD siyasi tarihinin en büyük skandallarından biri olarak hatırlanır.

Türkiye’de Olanlar:
Türkiye’de ise gündem, o dönemin kronikleşen sorunları ve siyasi gelişmelerle şekilleniyordu.

Ekonomik Sıkıntılar ve Öğrenci Olayları: 1969 yılı, Türkiye’de öğrenci hareketlerinin ve işçi eylemlerinin yoğun olduğu bir yıldı. 18 Temmuz’da da üniversitelerde ve şehirlerde sol görüşlü öğrenci gruplarının Amerikan karşıtı ve hükümet karşıtı protesto eylemleri devam ediyordu. Bu eylemler, 12 Mart 1971 muhtırasına giden sürecin önemli parçalarıydı.

Sendikal Hareketler: Türk-İş ve DİSK’e bağlı işçiler, düşük ücretler ve çalışma koşullarını protesto için eylem ve grev hazırlıkları içindeydi.

Siyasi Gerginlik: Adalet Partisi (AP) hükümetine yönelik muhalefet oldukça güçlüydü. Meclisteki tartışmalar ve siyasi gerilimler gazete manşetlerini süslüyordu.

Özetle, 18 Temmuz 1969:

Dünya için, insanlığın Ay’a ilk adımının arefesinde heyecanla geçen bir gündü. Aynı zamanda, ABD siyasetini sarsan Chappaquiddick trajedisinin yaşandığı tarihti.

Türkiye için ise, siyasi ve toplumsal huzursuzluğun, öğrenci olaylarının ve ekonomik sıkıntıların gündemde olduğu bir gündü. Gözler bir yandan da dünyada yaşanan büyük uzay macerasına çevrilmişti.

Kaynak DS
Mehmet Arkın Gürbüz